از آنجایی که ادعیه و اوراد هم از زبان ائمه ی معصومین ایراد شده اند در مقام عمل بسیار با اهمیت هستند.یعنی انسان میتواند به اعمال و رفتاری که ادعیه به آنها توصیه و توجه میکنند عمل کند زیرا آنها نیز یکی از سنت های ائمه ی معصومین صلوات الله علیه هستند تا آنجا که امام سجاد علیه السلام احکام و مسائل علمی و تربیتی را در قالب ادعیه به مردم آموزش میدادند. از جمله ی ادعیه ی مهم دعای اللهم عرفنی نفسک میباشد که شیخ کلینی و غیر او از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده ‏اند.

حضرت صادق علیه السلام این دعا را تعلیم زراره فرموده که در زمان غیبت و امتحان شیعه بخوانند و دعا این است: اَللّهُمَّ عَرِّفْنی نَفْسَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِف نَبِیَّکَ اَللّهُمَّ عَرِّفْنی رَسُولَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی رَسُولَکَ لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَکَ اَللّهُمَّ عَرِّفْنی حُجَّتَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دینی.(۱)

ترجمه: “خدایا خود را به من بشناسان، زیرا اگر خود را به من نشناسانی فرستاده ‏ات را نشناخته ‏ام، خدایا فرستاده‏ ات را به من‏ بشناسان، زیرا اگر فرستاده‏ ات را به من نشناسانی حجّتت را نشناخته ‏ام، خدایا حجّتت را به من بشناسان، زیرا اگر حجّتت را به‏ من نشناسانی، از دین خود گمراه می‏ شوم.”

اما نکاتی چند در این دعا حائز اهمیت است. چرا باید این دعا برای نجات شیعه در عصر غیبت مفید فایده باشد؟ متن دعا جواب این معماست.این دعا سیر حرکت یک مسلمان را به سمت دینداری و خداپرستی نشان میدهد. در واقع اگر کسی بخواهد راه درست را انتخاب کند این دعا تابلو های راهنمای وسط جاده ی رسیدن به سعات است. در ابتدای دعا میخوانیم:” اللهم عرفنی نفسک” خدایا نفس خودت را به من بشناسان. شناخت خداوند و شناخت اوصاف او و توحید اولین گام رسیدن به صلاح و رستگاری است.چه اینکه اگر شخص ذره ای از مقام توحید پایین بیاید دچار مرتبه ای از شرک گشته و همان قدر از دینداری وراه صلاح دور میشود. شرک مراتبی دارد و انقدر آهسته و آرام در دلهانفوذ میکند که خیلی از اوقات انسان خودش متوجه مشرک بودن خودش نمیشود.مثلا ًضعف در توسل و توکل قبول این شرک است که خداوند قادر به انجام امور نیست. پس اگر خداوند را قادر مطلق بداند در هیچ کاری از توسل و توکل بر او کوتاه نمی آید.یا اینکه پیروی از هوای نفس. هوای نفس همان منیت ها و خواهش های دل انسان است. همان ها که در لحظه میگوییم دلم خواست و یا هوس کردم یا نتوانستم جلوی خودم را بگیرم. وقتی از هوای نفس پیروی میکنی در واقع او را خدای خود ساخته ای. اینجاست که قبول ولایت الله در همه ی امور خودش را نشان میدهد و هر کس تابع محض پروردگار خویش شود و در واقع تقوای الهی پیشه کند رستگار خواهد بود. “فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف نبیک” وقتی خدای خویش را نشناسم پیامبرش را هم نخواهم شناخت.

“الهم عرفنی نبیک"خداوندا نبی خودت را به من بشناسان. همان که راه تو را نشانم میدهد. اساسا اگر برای کسی وجود خداوند اثبات شود و او را قادر مطلق بداند این لازم می آید که یک فرستاده ای از طرف خداوند طلب کند.آنوقت است که نبی میتواند خودش را اثبات کند و بگوید این من هستم.فرستاده ای از جانب خدای متعال. اما همین نبی باید حقش گزارده شود.باید تمام و کمال اطاعت شود.اگرنه قبول این فرستاده محقق نشده و رسالتش ابتر باقی میماند. پس خدایا نبی ات را به من بشناسان همان طور که باید حقش را به جا بیاورم و اطاعتش کنم. عدم اطاعت درست از نبی باعث گمراهی خیلی ازافراد در طول تاریخ گشته است. همان هایی که خودشان را از نبی بالاتر میدیدند و روی سخن او حرف میزدند. همان هایی که در لحظات آخر عمر نبی اکرم صلوات الله علیه او را هزیان گو نامیدند و نگذاشتند ایشان راه بعد از خود را جاودانه به ثبت برساند.” فان لم اعرف نبیک لم اعرف حجتک"حال اگر نبیت را درست نشناسم حجتت را درست نخوام شناخت.

رسول اکرم صلوات الله علیه بارها فرمودند:” من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته الجاهلیه” یعنی هر کس بمیرد و امام زمان خودش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است. شناخت امام زمانش یعنی اینکه بداند امامش کیست و بداند این امام امروز از او چه درخواستی دارد. یعنی بداند وظیفه اش امروز در قبال امام زمانه ی خودش چیست؟ یعنی بتواند او را آنطور که حق اوست اطاعت کند. امام زمانه ی بعد از رسول اکرم صلوات الله علیه امیرالمومنین علی علیه السلام بود که رسول اکرم صلوات الله علیه بارها او را به مردم معرفی نمود.و این ادامه دارد تا زمان اکنون. حال هم اگر کسی امام زمانه ی خویش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.اما آیا شناخت امام منحصر به شناخت اوصاف ظاهری اوست؟ مطمئنا نه. چرا که مردمی که در روز عاشورا جلوی سید الشهداء ایستادند خودشان میدانستند که این حسین همان امام زمانه ی من است اما هوا و هوس نمیگذاشت راه درست را انتخاب کنند. شناخت امام زمان یعنی چه؟ چرا امام صادق علیه السلام میفرمایند که “فان لم اعرف حجتک ضللت عن دینی” ؟ و چرا پیامبر اکرم صلوات الله علیه فرمود:” به مرگ جاهلیت مرده است کسی که امامش را نشناسد” ؟ امامت را باید به گونه ای بشناسی که وقتی تو را گفت در تنور آتش بنشین بدون تعلل انجام دهی. امامت را باید به گونه ای بشناسی که او نگفته تو خودت بدانی باید چکار کنی‌. امام زمانت را باید به گونه ای بشناسی که به اندازه ی دانه ی خردلی از او عقب نمانی و از او جلو نیافتی که اگر عقب افتادی میشوی توابین که معلوم نیست رستگار شوی و اگر جلو افتادی میشوی خوارج که قصد جان امامشان را کردند و او را به شهادت رساندند.

این دعا یک دوره ی دین شناسی به شیعه می‌آموزد. تا خدا را به درستی نشناسی پیامبرت را نخواهی شناخت و تا پیامبرت را نشناسی امام زمانت را نخواهی شناخت و اگر امام زمانت را نشناختی ضلالت در دین در انتظار توست.و این رمز حفظ شیعه در حوادث آخر الزمان است.

(۱)مفاتیح الجنان