به عبارت ديگر، بايد توجه داشت که براي پيروان ساير اديان، اختلافات و درگيري‏هاي علويان و عباسيان، آن‏چنان مهم نبود که معيار قضاوتشان راجع به اسلام قرار بگيرد. جزيه‏دهندگان، عملا با دولت عباسي طرف بودند که مظهر و نماد اسلام - در شکل حاکم آن - محسوب مي‏شد. در نتيجه، در چشم‏انداز آنان، کشف رمز و راز پذيرش ولايتعهدي توسط امام رضا عليه‏السلام نمي‏توانست مطرح باشد؛ بلکه براي آنان، موضوع در کمال سادگي عبارت بود از مناظره با وليعهد رسمي دولت اسلامي؛ که غلبه بر او، ساقط شدن دولت عباسي - و نيز اسلام - از هر گونه مشروعيت ديني و سياسي و حکومتي را به ارمغان مي‏آورد؛ و تسليم شدن به او، به پاي همان دولت عباسي نوشته مي‏شد. پس به اين ترتيب، اگر امام رضا عليه‏السلام توانسته باشد که به نوعي ميان خود و دولت عباسي افتراقي را القاء نمايد، آن‏گونه که پيروزي‏شان به پاي اسلام و تشيع - و نه عباسيان - نوشته شود، اين امر را بايد دستاورد ذکاوتي بي‏بديل و استثنايي دانست؛ و اين دقيقا همان نکته‏اي است که برتري منش امام رضا عليه‏السلام را بر چشم‏ها مي‏نشاند، زيرا امام رضا عليه‏السلام، پيش از آن جلسات مناظره، وجهه‏ي همت خود را نيل به همين مهم قرار داده بودند و دقيقا به آن نايل شدند:
«چون [مامون] ببيند که با اهل تورات با توراتشان و با اهل انجيل با انجيل‏شان و با اهل زبور با زبورشان و با صابئين به عبري و با زرتشتيان به فارسي و با روميان به رومي و با هر فرقه‏اي از علماء به زبان خودشان بحث مي‏کنم، و آن‏گاه که همه را مجاب کردم و در بحث بر همگي پيروز شدم و همه آنان سخن مرا پذيرفتند، مامون خواهد فهميد که آن‏چه در صددش مي‏باشد، شايسته‏ي او نيست، درين موقع است که مامون پشيمان خواهد شد…» [1] .
به سخن ديگر، امام عليه‏السلام با هوشمندي و درايت، پيش‏گويي کردند که محکومين آن جلسات به جاي تاييد دولت مامون در مقام حکومت اسلامي، به اعلميت و رجحان شخص ايشان واقف خواهند شد و پيشاپيش اعلام کردند که با تحقق اين امر، مامون از کردارش پشيمان خواهد گشت. اما مع‏الاسف، اين حديث در بسياري از منابع به گونه‏اي ديگر تعبير شده، آن چنان‏که گويا مامون از برگزاري جلسات مناظره، محکوميت امام رضا عليه‏السلام را اميد داشته است [2] .
——————————————————————————
[1] رک به «عيون اخبارالرضا»: ج 2، ص 316.
[2] از جمله رک به «عيون اخبارالرضا»: ج 1، ص 387؛ که نويسنده موضوع را به حسادت مامون به مقام علمي امام رضا عليه‏السلام ربط داده است. به هر حال، واقعيت اين است که مامون وقتي متوجه شد که به هدف خود نرسيده است، از برگزاري جلسات بحث توسط امام رضا عليه‏السلام ممانعت کرد و کوشش نمود تا مردم را از گرد ايشان پراکنده کند؛ درين باره رک به «عيون اخبارالرضا»: ج 2، صص 171 - 170.

 

صفحات: 1· 2